دَف، یکی از سازهای کوبه‌ای در موسیقی ایرانی است که با ضربه‌های انگشت می‌نوازند. این ساز از سازهای ضربی شبیه به دایره ولی بزرگ‌تر از آن و با صدای بم‌تر است.

حضور دف در ایران به زمان ایران باستان برمی‌گردد.

شکل چهار گوش آن در تمدن ایلام در قرنهای هفتم و هشتم قبل از میلاد به کار می‌رفته است. دف چهارگوش هنوز در برخی کشورهای عربی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

دف گرد(دایره شکل)در مصر سال ۱۳۰۰ پیش از میلاد دیده می‌شود. در ایران نمونه‌های بسیاری از دف و دایره در مینیاتورهای دوره‌ی گورکانیان و صفویان مشاهده می‌شود. در نقاشی‌های دوران صفوی اغلب دف به همراه نی در مجلس سماع دیده می‌شود و در اشعار شعرای کهن نیز اغلب این دو با یکدیگر می‌آیند.

در دوران پیش از اسلام دف در موسیقی ایرانی و کُردی حضور داشته به‌طوری‌که رد پای ریتم‌های آن هنوز در موسیقی کردی وجود دارد.

این ساز از ۵۸ قطعه مختلف ساخته می‌شود. وزن آن در حدود ۴۰۰ گرم می‌باشد.

دف از بخش‌های زیر تشکیل شده‌است:

• کلاف اصلی : بدنه‌ای استوانه‌شکل و کوتاه از جنس چوب است که در یک طرف آن استوانه، پوست حیوانات یا پلاستیک کشیده شده‌است.

• پوست : پوست دف هم میتواند طبیعی و هم میتواند مصنوعی باشد که هر کدام مزیت های مشخصی دارند.

• حلقه  ها : در جدار داخل کمانه، میخ‌ها قلاب مانندی تعبیه می‌گردد که روی آنها حلقه‌های فلزی ۳تایی یا ۴تایی و با فاصله ۳ سانتی‌متر از پوست و ۱ سانتی‌متر از دسته پهلویی نصب می‌گردند. این حلقه‌ها را با نام دیگری چون جلاجل نیز می‌شناسند.

• گلمیخ ها : به منظور مهار کردن و نگاه داشتن پوست روی کمانه در قسمت پشت، روی ضخامت ۵/۱ سانتی‌متری، کمانه پوست را به وسیلهٔ میخ‌های سر تخت (شبیه به پونز) مهار می‌کنند.

• کمانه: کمانه حلقه‌ای چوبی است با عرض ۵ الی ۶٫۵ سانتی‌متر (تفاوت در اندازه به دلیل تفاوت در اندازه دستان نوازندگان این ساز است و اینکه این ساز برای دستان خانم‌ها نیز مناسب باشد) با دایره‌ای به قطر ۵۰ الی ۵۵ سانتی‌متر که کمتر به اندازه‌های کوچکتر یا بزرگتر دیده می‌شود. ضخامت چوب از طرف پوست، به ۲ الی ۳ میلیمتر و از طرف پشت به ۱٫۵ سانتی‌متر می‌رسد.

مقام‌های دف

مقام‌های دف یا مقامات دف به تعدادی از ریتم‌های مشهور دف گفته می‌شود که در طی اعصار به طریق شفاهی و سینه به سینه نقل شده است.مقامات دف بیشتر ریتم‌های کوتاه درحد یک، دو یا چند میزان هستند که معمولاً در مراسمات ذکر یا شادی به صورت مکرر اجرا می شدند. مقام‌های دف در طرایق کسنزانی (قادری) و دیگر طریقت‌ها از ۷ تا ۱۰ مقام اصلی هستند، اما به جز مقامات عرفانی ریتم‌های دیگری هم بدان‌ها افزوده شده‌اند. نام مقامات خانقاهی بیشتر عربی و نام مقامات مجازی کردی است.
انواع مقام:
    •    حی الله: این مقام ریتم چهارچهارم دارد.
    •    حی الله الله
    •    دائم: این مقام ریتم دوچهارم دارد.
    •    ذکر دوم
    •    غوثی
    •    حی یا هو
    •    حی یا قیوم
    •    هلگرتن (به کردی: ھەڵگرتن)
    •    سقزی: این مقام ریتم شش هشتم دارد.
    •    گریان (به کردی: گەڕیان) به معنی چرخیدن. نام نوعی رقص و نیز یکی از مقامات تنبورست. این مقام لنگ دارای ریتم هفت هشتم است